Η ηρωική πόλη της Νάουσας όπως επίσημα ονομάζεται, είναι αμφιθεατρικά χτισμένη στους πρόποδες του όρους Βέρμιο. Την πόλη διασχίζει ο ποταμός Αραπίτσα ενώ κοντά στην πόλη βρίσκονται τα ερείπια της περίφημης Σχολής του Αριστοτέλη. Η πόλη ονομάστηκε ηρωική με βασιλικό διάταγμα το 1955 ως αναγνώριση των θυσιών και των αγώνων των κατοίκων κατά τη διάρκεια του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα του 1822.
Σημαντικό αξιοθέατο της πόλης είναι ο Πύργος του Ρολογιού, κοινώς "Ρολόι" που βρίσκεται μπροστά από το Δημαρχείο και είναι δωρεά του βιομηχάνου Γεωργίου Κυρτση, Κτίστηκε το 1895 με πωρόλιθο και έχει ύψος 25 μέτρα ενώ διατηρεί τον πρωτότυπο μηχανισμό του.Στο κεντρική πλατεία της πόλης βρίσκεται ο Οβελίσκος, ύψους 11 μέτρων και συγκαταλέγεται μέσα στους 10 ψηλότερους του κόσμου.
Η πόλη δεν έχει παλιές εκκλησίες καθώς όλες κάηκαν από τους Τούρκους στη διάρκεια της επανάστασης το 1822. η μοναδική εκκλησία που σώθηκε από θαύμα είναι ο μικρός ναός ου Προδρόμου.
Ο Νερόμυλος της Νάουσας
Ένα από τα πιο πρόσφατα αξιοθέατα της Νάουσας είναι ο νερόμυλος ή υδροτροχός που βρίσκεται κοντά στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου. Τα εγκαίνια του έγιναν στις 21 Φεβρουαρίου του 2009. Το αξιοθέατο αυτό έχει ως στόχο να δώσει στον επισκέπτη ή μελετητή μια πρώτη γεύση από την ταυτότητα της πόλης και την παράδοση της.
Μουσείο Οίνου και Αμπέλου της Νάουσας
Το Μουσείο Οίνου και Αμπέλου της Νάουσας στεγάζεται σε κτίριο του 1908 του Ιωάννη Μπουτάρη. Είναι το πρώτο οργανωμένο οινοποιείο της Νάουσας και παρουσιάζει την ιστορία της αμπελοκαλλιέργειας και την οινοπαραγωγή, από τον 17ο αιώνα έως σήμερα. Στο Μουσείο υπάρχουν εκθέματα, τα οποία παρουσιάζουν στον επισκέπτη όλη τη διαδικασία παραγωγής κρασιού.
Στόχος του Μουσείου είναι να παρουσιάσει την εξέλιξη της αμπελουργίας και οινοποιίας στο χρόνο και την ομαλή μετάβαση της από την παραδοσιακή στην σύγχρονη μορφή της. Υπάρχουν, επίσης , αρκετά αντικείμενα αμπελουργίας για να έχει ο επισκέπτης μια πλήρη εικόνα των παραδόσεων της Νάουσας.
Η έκθεση ολοκληρώνεται με την παρουσίαση των σύγχρονων οργανωμένων οινοποιείων της περιοχής δείχνοντας στον επισκέπτη τη σημασία της σύγχρονης αμπελοοινικής δραστηριότητας στην Νάουσα.
Το Μουσείο Οίνου και Αμπέλου βρίσκεται στην οδό Χατζημαλούση 17. Το τηλέφωνο του Μουσείου είναι 2332029800.
Πελεκίδου Γεωργία
Ο χώρος θυσίας των γυναικών στη Νάουσα
Μία από τις κορυφαίες πράξεις ηρωισμού είναι χωρίς αμφιβολία η σκόπιμη πτώση πολλών γυναικών (κορασίδων και μητέρων) στα ορμητικά νερά του ποταμού Αράπιτσα. Στο χώρο θυσίας κτίστηκε το 1973 το χάλκινο μνημείο των ηρωίδων της πόλης, έργο της σπουδαίας γλύπτριας Κατερίνας Χαλεπά-Κατσάτου που φιλοτεχνήθηκε το 1972. Το δημιούργημα της γλύπτριας παρουσιάζει μια νεαρή Ναουσαία μάνα με τα δυο παιδιά της. Το μεγαλύτερο είναι κολλημένο στην ποδιά της και ακολουθεί τα βήματα της μάνας του που κατευθύνεται στην Αράπιτσα. Τα πρόσωπα είναι στραμμένα γεμάτα δέος προς τη πλευρά της πόλης από την οποία φαίνεται να πλησιάζουν οι Τούρκοι, ενώ το άλλο είναι νήπιο που κοιμάται πάνω στο στήθος της μητέρας του με μάτια κλειστά από το κλάμα. Με το δεξί της χέρι κάνει μια τελευταία κίνηση να σταματήσει τους διώκτες μακριά από τα παιδιά της. Σε μικρή απόσταση από το μνημείο των ηρωίδων της Νάουσας είναι τοποθετημένη μια μαρμάρινη πλάκα στην οποία είναι αποτυπωμένη η εξής επιγραφή " Διαβάτη, στάσου, με ευλάβεια στη μνήμη των νεκρών. Μέσα στο βάραθρο που ξανοίγεται μπροστά σου, βρήκαν ένδοξο θάνατο και ηρωικό θάνατο οι γυναίκες και τα παιδιά της Νάουσας, για την ελευθερία και την ανεξαρτησία του Ελληνικού Έθνους, στις 22 Απριλίου 1822.
Το Δημοτικό Πάρκο της Νάουσας
Το Δημοτικό πάρκο της Νάουσας είναι κατασκευασμένο σε μια πανέμορφη τοποθεσία με θέα τον κάμπο της Μακεδονίας. Είναι από τα ωραιότερα πάρκα της Ελλάδας. Καταλαμβάνει μια έκταση 30 περίπου στρεμμάτων και παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον καθώς υπάρχει ποικιλία βλάστησης αλλά και ζώων που ζουν ελεύθερα στο χώρο όπως παγώνια, πάπιες, περιστέρια, σκίουροι, ψάρια κλπ. Στο πάρκο υπάρχει, επίσης, ένας ανθόκηπος ασύγκριτης ομορφιάς που συναρπάζει και τους πιο απαιτητικούς επισκέπτες. Ακόμη στο χώρο υπάρχουν οργανωμένα παρτέρια που φιλοξενούν ετήσια είδη ανθέων.Έτσι την άνοιξη κυριαρχούν οι υάκινθοι, οι πανσέδες, οι καλέντουλες, ενώ το καλοκαίρια μπορεί κάποιος να θαυμάσει τα γεράνια, τις πετούνιες, τα αγήρατα κλπ. Στο κέντρο του ανθόκηπου υπάρχει ένα συντριβάνι.
Υπάρχει επίσης, μια τεχνητή λίμνη που καταλαμβάνει 1,5 στρέμματα και φιλοξενεί ψάρια. Διαθέτει παραδοσιακά ξύλινα γεφυράκια που συνδέουν το νησάκι με το υπόλοιπο πάρκο. Οι βράχοι στις όχθες δημιουργούν ειδικές θέσεις για τη υδρόβια βλάστηση.
Στο χώρο υπάρχουν βρύσες που δίνουν το δικό τους τόνο με την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική τους.
Τέλος στο Πάρκο φιλοξενούνται προτομές και γλυπτά.
Προτομή Αναστασίου Καρατάσιου και Ζαφειράκη Θεοδοσίου
Μνημείο του Ποντιακού Ελληνισμού
Στο χώρο έξω από το πάρκο υπάρχουν εστιατόρια, μπαρ και καφετέριες.
Παραστατίδης Γρηγόρης
Το Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο της Νάουσας
Το Μουσείο ανήκει στο Δημοτικό Πολιτιστικό Οργανισμό Νάουσας και έχει ως στόχο τη διαφύλαξη της παράδοσης της πόλης όπως επίσης και των κειμηλίων της. Στεγάζεται σε ένα από τα παλαιότερα κτίσματα της πόλης το οποίο χτίστηκε το 1842 και ανακαινίστηκε το 1996. Στη συνέχεια διαμορφώθηκε για να δεχθεί τη συλλογή από το Λύκειο Ελληνίδων το 2000-2001. Εξωτερικά του κτιρίου βρίσκονται οι προτομές των ηρώων Αγγελή Γάτσου αγωνιστή της επανάστασης του 1822 και του Κων/νου Μαζαράκη Μακεδονομάχου του 1905.
Στο ισόγειο εκτίθενται ο παραδοσιακός αργαλειός όπως επίσης και εργαλεία οικοτεχνίας της περιοχής. Στον πρώτο όροφο υπάρχουν αντικείμενα της καθημερινής ζωής των Ναουσαίων από τα παλιά χρόνια. Στον ίδιο όροφο βρίσκονται διάφορα χειροτεχνήματα υφαντικής, πλεκτικής, κεντήματος. Υπάρχουν ,επίσης, ο Γιαννίτσαρος με τη Μπούλα και όργανα που συνοδεύουν το δρώμενο.
Στο δεύτερο όροφο μπορούμε να δούμε κεντήματα,, γυναικείες και ανδρικές ενδυμασίες. Υπάρχουν επίσης αντικείμενα οικοσκεύης. Σε μια άλλη αίθουσα δεσπόζει τραπεζαρία του 1918 πάνω στην οποία υπάρχουν έγγραφα που το πρώτο φέρει την υπογραφή του Ναύαρχου Μιαούλη με ημερομηνία το 1825ενώ το δεύτερο είναι το 1834 και φέρει την υπογραφή του βασιλέως Όθωνος.
Σε άλλη αίθουσα υπάρχει μια σειρά όπλων από το 18ο αίωνα έως το Α΄Παγκόσμιο πόλεμο. Σε ειδική προθήκη μπορεί κάποιος να θαυμάσει το ξίφος και το πιστόλι του Γεωργίου Γονατά, στρατηγού, που απελευθέρωσε το 1912 τη Μακεδονία. Σε άλλες προθήκες παρουσιάζονται ενδυμασία αλλά και οπλισμός του Καρατάσιου του οπλαρχηγού.
Το Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Νάουσας είναι ανοιχτό στο κοινό Τρίτη, Τετάρτη, Σάββατο και Κυριακή από τις 9:30 έως τις 13:30. Διεύθυνση: Αγίου Δημητρίου 10, Νάουσα. Τηλέφωνο:2332021713, 2332053000.
Έθιμα
Το έθιμο του Καρτσούνου ή Καρτσιούνου συμβαίνει κάθε Χριστούγεννα σε διάφορες γειτονιές της Νάουσας. Πρόκειται για το άναμμα της φωτιάς με μεγάλα κούτσουρα και ρίζες που έχει ως σκοπό να ζεστάνει το μικρό Χριστό. Γύρω από τον Καρτσούνου συγκεντρώνονται οι περίοικοι και οι φίλοι τους ενώ δεν λείπουν τα ψητά κρεατικά, το κρασί και το τσίπουρο.Περαστικοί σταματούν για ένα κέρασμα καθώς η ατμόσφαιρα γύρω από έναν Καρτσούνο είναι ιδιαίτερα ζεστή και φιλική. Το έθιμο ξεκινά παραμονή Χριστουγέννων και συνεχίζεται μέχρι την Πρωτοχρονιά. Οι μεγαλύτεροι Καρτσούνοι βρίσκονται συνήθως στην αυλή της εκκλησίας της Μεταμορφώσεως και στο εργατικό κέντρο της Νάουσας.
Θεοχαροπούλου Ευαγγελία
Γενίτσαροι και Μπούλες
Το παραδοσιακό έθιμο "Γενίτσαροι και Μπούλες" ή αλλιώς "Γιανίτσαροι και Μπούλες" διαδραματίζεται στην περιοχή της Νάουσας την περίοδο της Αποκριάς. Οι χορευτές με τη συνοδεία του ζουρνά και του νταουλιού χορεύουν στους δρόμους της πόλης κατά ομάδες ή αλλιώς μπουλούκια.
Το πρόγραμμα τους την Κυριακή της Αποκριάς είναι το εξής:
- Το πρωί ντύνουν το Γενίτσαρο και μαζεύεται το μπουλούκι.
- Πριν το μεσημέρι μαζεύονται στο Δημαρχείο για να πάρουν την άδεια του Δημάρχου και να χορέψουν στην πόλη.
- Χορεύουν στην πόλη
- Το απόγευμα έχουμε το βγάλσιμο του προσώπου(της μάσκας).
Η μάσκα του Γενίτσαρου την περίοδο αυτή της Αποκριάς στολίζει μπαλκόνια της Νάουσας. Χαρακτηριστικός είναι , επίσης, ο χαιρετισμός των Γενιτσάρων που είναι διαφορετικός από τη συνηθισμένη χειραψία καθώς αυτοί κρατούν σταθερό το χέρι τους και αναπηδούν με ολόκληρο το σώμα τους.Οι ρίζες του εθίμου εντοπίζονται στον 18ο αιώνα αλλά σε γιορτές της Αρχαίας Ελλάδας οι οποίες ήταν σχετικές με τον θεό Διόνυσο.
Περισσότερες πληροφορίες υπάρχουν στην ιστοσελίδα: http://genitsari-boules.gr/
Παπαδημητρίου Βιβή
Η Δημοτική Βιβλιοθήκη Νάουσας ιδρύθηκε το 1979.Στεγάστηκε προσωρινά στο Πολιτιστικό Κέντρο Νάουσας και την περίοδο 1980-81 μεταφέρθηκε στο αναπαλαιωμένο κτίριο της οδού Σολωμού 3 όπου και λειτουργεί μέχρι σήμερα.
