Στη θέση των Λευκαδίων υπήρχε στην αρχαιότητα η πόλη Μίεζα, όπου ο Αριστοτέλης είχε τη σχολή του, στην οποία φοίτησαν ο Αλέξανδρος και οι εταίροι του. Εκτός από τη σχολή στη Μίεζα, αναφέρεται ότι υπήρχαν, επίσης, ένα νυμφαίο και μία σπηλιά με σταλακτίτες. Οι ανασκαφές έφεραν στο φως ερείπια οικιών με μωσαϊκά δάπεδα, καταστημάτων και λουτρών των ρωμαϊκών και πρώιμων χρόνων, επιγραφές και γλυπτά. Τα πιο σημαντικά ευρήματα όμως των ανασκαφών είναι οι Μακεδονικοί Τάφοι του 3ου π.Χ. αιώνα, οι οποίοι είχαν χτιστεί δεξιά και αριστερά της οδού που οδηγούσε από τη Μίεζα στην Πέλλα. Οι τάφοι αυτοί ανήκαν προφανώς σε οικογένειες πλουσίων γαιοκτημόνων της περιοχής και αποτελούσαν έξοχο δείγμα ταφικής αρχιτεκτονικής στη Μακεδονία. Οι περισσότεροι από αυτούς, έχουν οργανωμένη αρχιτεκτονικά πρόσοψη, με πλούσια γλυπτή και γραπτή διακόσμηση και εσωτερικούς θαλάμους, επιμελημένα ζωγραφισμένους με ποικίλες παραστάσεις. Η ζωγραφική αυτή που αντανακλά το κλασικό πνεύμα του 4ου π. Χ. αιώνα, αποτελεί σημαντικό παράγοντα για τη γνώση της ιστορίας και της ζωγραφικής κατά την αρχαιότητα, τη στιγμή μάλιστα που λιγοστές ζωγραφικές παραστάσεις μεγάλων διαστάσεων έχουν διασωθεί. Από το σύνολο των ανασκαφών, που έχουν ανακαλυφθεί, οι κυριότεροι είναι:
Ο Μακεδονικός Τάφος της Κρίσεως
Πρόκειται για τον μεγαλύτερο Μακεδονικό τάφο. Είναι ο μόνος Μακεδονικός τάφος με διώροφη πρόσοψη, στην οποία εναλλάσσονται ο δωρικός ρυθμός κάτω και ο ιωνικός επάνω. Τέσσερις δωρικοί ημικίονες και δυο παραστάδες στις γωνίες, κρατούν το επιστύλιο και τη δωρική ζωοφόρο. Πάνω από το γείσο, αναπτύσσεται η ιωνική ζωοφόρος, όπου εικονίζεται ανάγλυφα, ο αγώνας Ελλήνων και βαρβάρων. Στον όροφο, ανάμεσα στους έξι ιωνικούς ημικίονες και στις δύο παραστάδες, ανοίγονται επτά ψευδοπαράθυρα, ενώ διατηρούνται μόνο ελάχιστα τμήματα του αετώματος. Εσωτερικά, ο τάφος χωρίζεται σε ένα στενό αλλά ψηλό προθάλαμο και στον κυρίως ταφικό θάλαμο. Αριστερά της κεντρικής εισόδου του τάφου, σε δυο πίνακες, εικονίζονται ο νεκρός που οδηγείται από τον Ερμή Ψυχοπομπό στους κριτές του Κάτω Κόσμου, τον Αιακό και τον Ραδάμανθο, οι οποίοι καταλαμβάνουν τους δύο πίνακες στα δεξιά της εισόδου. Οι μετόπες κοσμούνται με εξαιρετικές ζωγραφικές παραστάσεις από τη μυθική μάχη των Λαπιθών με τους Κενταύρους. Το σύνολο θυμίζει έντονα τέμπλο ορθόδοξου ναού.
Ο Μακεδονικός τάφος των Ανθεμίων
Πρόκειται για ένα χαριτωμένο διθάλαμο μνημείο με ιωνική πρόσοψη από τέσσερις ημικίονες που στηρίζουν το θριγκό και το αέτωμα. Τα τρία ανθεμωτά ακρωτήρια που κοσμούν το αέτωμα, διατηρούν ανέπαφο το έντονο κόκκινο και το μπλε χρώμα, ενώ όλη η θολωτή οροφή του προθάλαμου είναι ζωγραφισμένη με νερολούλουδα και ανθέμια σε λευκές και ιώδεις αποχρώσεις πάνω σε γαλάζιο βάθος. Από τα λουλούδια αυτά εξάλλου, πήρε ο τάφος το συμβατικό του όνομα. Στον κυρίως νεκρικό θάλαμο σώζεται μια τετράπλευρη λίθινη βάση που περιείχε κάποιο μεταλλικό αγγείο ή λάρνακα με τα οστά νεκρού. Η σημερινή μνημειακή πρόσβαση του κατασκευάστηκε μετά την ανακάλυψη του.
Ο Μακεδονικός τάφος των Λύσωνος και Καλλικλέους
Πρόκειται για ένα απλό μνημείο, το οποίο αποτελείται από έναν καμαροσκέπαστο ορθογώνιο θάλαμο και ένα στενό προθάλαμο με επίπεδη οροφή. Εδώ τάφηκαν σε ειδικές θήκες στους τοίχους, άτομα τεσσάρων γενεών της ίδιας οικογένειας, σημαδεμένα με τα ονόματα του καθένα: Λύσων, Εύιππος, Καλλικλής, Σπάρτη, Θεσσαλονίκη κλπ. Η τέφρα των νεκρών εναποτίθεται στις 22 θήκες που ανοίγονται στους τρεις τοίχους του θαλάμου. Είναι ο μόνος τάφος που δεν είναι επισκέψιμος για το κοινό μια που για λόγους προστασίας των τοιχογραφιών και επιγραφών του, εξακολουθεί να είναι πλήρως καταχωμένος στο έδαφος.
Ο Μακεδονικός Τάφος της Νιάουστας(Kinch)
Πρόκειται για ένα μικρό διθάλαμο τάφο με απλή δωρική πρόσοψη. Από την ζωγραφική διακόσμηση που υπήρχε στο εσωτερικό του, σήμερα δε διασώζεται τίποτα. Μόνο σε σχέδιο της πρώτης δημοσίευσης του μνημείου μπορούμε πια να δούμε μια ωραία τοιχογραφία που παρίστανε ένα Μακεδόνα ιππέα να επιτίθεται σε έναν Πέρση, ο οποίος έντρομος προσπαθεί να διαφύγει. Η σημερινή του μορφή οφείλεται σε αναστηλωτικές εργασίες που εκτελέστηκαν την περίοδο 1970-71.
Μπατανάρας Πέτρος
